اذخر کاربردهای دارویی فراوان مانند بازگشایی رگها ، رفع ورم معده و کبد ، دفع سنگ کلیه و مثانه و تسکین درد دندان دارد. همچنین ضد عفونت دهان و خوشبو کننده دهان نیز می باشد.
اِذْخِر گیاهی است خوشبو با ریشه محکم و برگها و ساقههای فراوان و باریک مانند گیاه «نِی». برگهای آن پهن، دراز و مایل به رنگ نارنجی است و پس از خشکیدن به رنگ سفید درمیآید.
شکوفه این گیاه بسیار فراوان، به رنگ سفید مایل به سرخی تقریباً قهوهای و دارای عطری تند و طعمی گزنده است.
اذخر کاربردهای دارویی فراوان مانند بازگشایی رگها، رفع وَرم معده و کبد، دفع سنگ کلیه و مثانه و تسکین درد دندان دارد.
این گیاه در مکه و مدینه فراوان است.
در فارسی با نامهای «کاه مکه»، «کوم» و «گزنه دشتی» شناخته میشود.
گفتنی است کوهی نیز به نام «اَذاخِر» میان مکه و مدینه وجود دارد.
دره و گذرگاه کنار آن نیز به ثنیه اَذاخر شناخته شده است. پیامبر(ص) هنگام فتح مکه از این گذرگاه به مکه پای نهاد.
کاربرد
درگذشته از اِذخر بهره بسیار میبردند؛ از جمله: پوشاندن سقف خانه، پر کردن بالش،جویدن آن برای خوشبو کردن دهان، معطر کردن لباس، و تأمین سوخت کوره آهنگری و زرگری.
همچنین مردم عرب برای گرفتن رطوبت قبر و خوشبو کردن جنازه، مقداری اذخر درون قبر میریختهاند.
گزارش شده که هنگام نبش قبرهای فراعنه مصر در سال ۱۸۸۱م پس از ۳۰۰۰ سال بوی اِذخر از آن برخاسته است.
حضرت ابراهیم و حضرت اسماعیل پس از بنانهادن کعبه، سقف آن را با شاخه درختان و نیز برگ گیاه اِذخر پوشاندند.
از مهمترین کاربردهای این گیاه، پوشاندن درزهای میان الوارها در سقف و ایجاد پوشش روی آنها بوده است.
برخی مفسران اهل سنت ذیل آیه ۹۸ سوره مائده گزارش دادهاند:
در روزگار جاهلیت، اگر احرامگزار گردنآویزی از مو بر گردن خود میآویخت، کسی به او گزند نمیرساند.
همچنین هنگام بازگشت به خانه خود پس از حج، اگر گردنآویزی از اِذخر بر گردن خود میآویخت، از آسیب دیگران در امان بود و به سلامت به خانه بازمیگشت.
برخی در تفسیر «ضِغث» در آیه ۴۴ سوره ص ( وَخُذ بِیدِک ضِغثًا فَاضرِب بِهِ وَلا تَحنَث) احتمال دادهاند که دسته صدتایی چوب که حضرت ایوب(ع) به فرمان خدا برای عمل به سوگند خود در تنبیه همسرش به کار برده، از ساقه اذخر بوده است.
هنگام ساختن مسجدالنبی(ص) سقف آن با گیاهانی از جمله اذخر پوشانده شد.
بر پایه برخی روایتها، در غَزوه اُحُد از آن رو که مشرکان اموال مسلمانان را به غارت برده بودند، مسلمانان هنگام تکفین شهدا با کمبود پارچه روبهرو شدند.
پیامبر(ص) به جای پارچه از گیاه اذخر استفاده کرد. گزارش شده که پارچه کفن حضرت حمزه کوتاه بود و پیامبر(ص) سر و بدن او را با پارچه و پاهای وی را با اذخر پوشاند.
برخی دیگر از شهدا، از جمله مُصعَب بن عُمَیر نیز همینگونه کفن شدند.
از این گیاه برای پر کردن بالش به جای پَر، پشم و پنبه نیز استفاده میشده است. گفتهاند که بالش پیامبر(ص) و نیز بالش جهاز حضرت زهرا(س) آکنده از اذخر بود.
بوییدن
فقیهان امامی به پشتوانه حدیث امام صادق(ع) بوییدن برخی گیاهان حرم از جمله اذخر را برای مُحرم جایز میشمارند.
اما حنبلیان و شافعیان بوییدن گیاهان حرم را حرام و حنفیان و مالکیان آن را مکروه دانسته، به هیچ حکم خاصی برای اذخر باور ندارند.
برخی فقیهان امامی به مقتضای جمع میان حدیث یاد شده و حدیثهایی که احرامگزار را از بوییدن و دست زدن به چیزها و گیاهان خوشبو منع کرده،بوییدن اذخر را مکروه شمردهاند.
شماری دیگر حدیثهای منع از بوییدن گیاهان خوشبو را به معنای کراهت دانسته و اذخر و برخی گیاهان دیگر را از حکم کراهت بوییدن و دست زدن استثنا کردهاند.
شستشو با اذخر
نیز به باور برخی فقیهان امامی، برای مُحرم، شستن دست با اُشنانی که به اذخر آمیخته باشد، مکروه است.
دلیل این حکم، پاسخ مکتوب امام رضا(ع) به پرسشی در این زمینه است که به ناپسند بودن این کار دلالت دارد.
جویدن اذخر
از دیگر احکام اذخر به باور فقیهان امامی، استحباب جویدن مقداری از این گیاه هنگام ورود به منطقه حرم یا شهر مکه است.
پشتوانه این باور، حدیث معاویه بن عمار از امام صادق(ع) است که به جویدن آن دستور داده و فقیهان آن را به معنای استحباب دانستهاند.
حکمت این حکم، ضدعفونی کردن دهان و زدودن بوی بد آن و در برخی منابع، خوشبو ساختن آن برای بوسیدن حجرالاسود یاد شده است.این کار از مستحبات طواف یا مقدمات آن به شمار رفته است.